سببیت مخطئهسببیت مخطئه، سببیت قیام اماره در حدوث مصلحت، بدون جعل یا تغییر حکم واقعی است. ۱ - تعریفسببیت مخطئه، مقابل سبییت تصویبی بوده و عبارت است از سببیتی که موافق مذهب مخطئه می‌باشد؛ یعنی موافق سببیت امامی سببیت سلوکی است که در آن قیام اماره سبب ایجاد مصلحت در سلوک طبق اماره می‌گردد. ۲ - توضیح سببیت مخطئهجمهور علمای شیعه مخطئه بوده و اعتقاد دارند خداوند در لوح محفوظ احکامی دارد که در حق همگان ثابت است و ما به همان احکام واقعی مکلفیم، و امارات فقط طریق به واقع می‌باشد و مجتهد در فتوای خود طبق امارات، یا به واقع می‌رسد (مصیب) یا فتوای او مخالف واقع در می‌آید (مخطیء) که در این حالت خود او و مقلدانش معذور می‌باشند. بر همین اساس، شعار شیعه این است که «للمصیب اجران و للمخطیء اجر واحد». ۳ - دیدگاه جمهور علمای سنیولی جمهور علمای سنی «مصوبه» بوده و دو گروه هستند: ۱. اشاعره، که معتقدند قبل از اجتهاد مجتهد، خداوند در واقع هیچ حکمی ندارد و جعل حکم از سوی شارع مقدس دایر مدار فتوای مجتهد است؛ به این صورت که احکام خداوند تابع آرای مجتهدان است و هر مجتهدی مصیب و حکم او مطابق با واقع می‌باشد. ۲. معتزله، که معتقدند خداوند در واقع احکامی دارد که در حق عالم و جاهل یکسان می‌باشد، اما احکام واقعی در مرحله شانیت باقی می‌ماند و تنها آن چه که مؤدای اماره است، در حق مکلفان به فعلیت می‌رسد و در صورتی که مؤدای اماره با واقع مطابق نباشد، حکمی مماثل با حکم واقعی در حق مکلفان جعل می‌گردد و جایگزین حکم شانیِ در واقع می‌گردد، که لازمه این نظر نیز تصویب است. ۴ - نکتهاین دو دیدگاه، به این دلیل که یا تصویب است (دیدگاه اول) و یا منتهی به تصویب می‌شود (دیدگاه دوم)، از نظر عالمان شیعه باطل است. [۲]
شرح اصول فقه، محمدی، علی، ج۳، ص۷۵.
[۳]
شرح رسائل، محمدی، علی، ج۱، ص۱۷۸.
۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص ۴۸۷، برگرفته از مقاله «سببیت مخطئه». |